OLCAY BÜYÜKTAŞ
Yıpranmış bir coğrafyanın, kıt kaynakların ve yangın ortamının ortasında kurulan Türkiye Cumhuriyeti, kısa sürede çok değerli ekonomik gelişmelere imza attı. 1930’larda atılan adımlarla 1950’li yıllarda sanayileşmenin belirginleşmeye başladığı ülkede, 100 yıllık iniş-çıkış ve kriz döneminde, uluslararası sermaye ve ekonomik kuruluşlarla tanışıklık da 1970’li yıllarda arttı.
Profesör Doktor. Cumhuriyetin 100 yıllık tarihindeki küreselleşme süreci, ülkenin Avrupa Ekonomik Topluluğu, Avrupa Birliği, IMF, derecelendirme kuruluşlarıyla ilişkileri, zaman zaman kazanımları ve kayıpları hakkında Erinç Yeldan’ın sorularımıza verdiği yanıtlar ve değerlendirmeler şöyle: şöyle:
Avrupa kapitalizme doğru hızlandı, Osmanlı geride kaldı
Genç Cumhuriyet’in nasıl bir ortama geldiğini kısaca özetlemek gerekirse Anadolu coğrafyası yıpranmış, yok edilmiş, iliklerine kadar sömürülmüştür. İngiltere sanayi devrimini yaşadı ve ardından koloniler savaşı başladı. Balkan savaşları ve Birinci Dünya Savaşı etrafımızda. Biraz geriye gidersek Osmanlı Viyana’ya gidiyor. Evet Akdeniz Osmanlı gölü oluyor ama bütün bunlar olurken özellikle 1500’lü yıllarda, Süper Süleyman dediğimiz dönemde. Avrupa, yeni teknolojik buluşlar, para ve ticaretin gelişmesiyle kapitalizmi hızlandırırken, Osmanlı İmparatorluğu geride kalıyor. 1850’li yıllara gelindiğinde Osmanlı coğrafyası bir bütün olarak kapitalizm etrafında şekillenen bir ekonomiydi. Böylece ulusötesi tekellerin kontrolü altında . Küçük küçük şehir devletleri yavaş yavaş. Kent ekonomileri tehlikede. İstanbul uluslararası dünyayla tek bağlantısı olan bir bölge.
Ve genç Cumhuriyet böyle bir yapıyı devraldığında, temel tüketim mallarını dahi üretemeyen, sürekli hammaddesini ihraç eden, yurt dışından elde ettiği geliri çarçur eden, tıkanmış, gelişmemiş bir tarım sektörüydü.
Serbest ticaret adı altında İngiltere, Hollanda, Fransa, İtalya ve Almanya’nın ticaret tekelleri ve normları Osmanlı coğrafyasında kendi rasyonelliklerini bastırmıştır.
Bu koşullar altında devlet eliyle üretim ve burjuva sınıfı yaratmak için Sovyet tipi sosyalist ve planlamacı bir yola değil, karma bir ekonomiye gireceğiz. Esasen devlet üretecek ama üretirken de milli bir burjuva sınıfının ortaya çıkmasını sağlayacak zemini hazırlayacaktır. Özellikle 1950’li ve 60’lı yıllardan sonra bu sistemi çok daha net anlatırdı. Ancak iki değerli şok tüm tasarımı altüst eder.
Bağımsız bir ekonomik proje olmaktan ziyade bir vatandaşlık projesi olarak benimseniyor.
Cumhuriyetin ilk yıllarında, Cumhuriyetin kurucu ekipleri öncelikle kendi bağımsız politikalarını ve ulusötesi tekellerin, ulusötesi baskıların baskısını hissetmeden, kendi istedikleri ve planladıkları şekilde sanayiyi Anadolu’ya yayma akıl ve iradesini ortaya koyabilirler. şirketler ve ulusötesi Jeopolitik. Bu Anadolu’ya vatandaşlık kazandırma projesi sadece ekonomik bir proje değil, bu çok açık. Bu tasarımı bağımsız olarak kolaylıkla uygulayabilirler.
Küresel emperyalizmin Türkiye’ye dayatacağı fiyatlama koşullarını ve dünya fiyatlarının baskısını kırıp, kendi toplumsal fayda ilkesine dayalı bir fiyatlandırma geliştirebilirler.
Ancak sadece dış şoklar değil, aynı zamanda bu anlayış, bu tasarım, bu medeniyet projesi, Türkiye’nin rönesansla buluşması diyebileceğimiz bu çaba, muhafazakar geniş kara ağları ve feodal yapı tarafından da büyük bir dirençle karşı karşıya kalıyor. Öyle ki köy enstitülerinin kaldırılmasının, doğu illerinde sanayi yatırımlarının gelişmesinin, bölgenin aydınlanmasının ve yurttaşlık bilincinin oluşmasının önündeki en büyük engel, ağalardır.
Dünyada İkinci Dünya Savaşı sonrasında tarım ürünleri lehine dönen bir konjonktür var.
Ülke sanayileşiyor ama tarım ve tarım fiyatları sanayi fiyatlarının önünde. Tarımsal üretim çok daha pahalı, çok daha büyük ve daha karlı bir olgudur. Anadolulu ağalar da bundan sonuna kadar yararlanıyor.
“Köşeyi dönmenin” tohumları 1950’lerde atıldı
Dünya Savaşı sonrasında şekillenen dünyada Türkiye açıkça NATO ve Amerikan tarzı kapitalizmden yanadır. Türkiye’nin karma ekonomiye dayalı özgün modeli Küçük Amerika olacağız. Dönemin mevcut koşullarında karma ekonomi bu devletçi devletin liderlerine yakışmıyor. Batı dünyasında sermaye teknolojisi, karlılık, finans, kredi. Ve yavaş yavaş 1980’lerdeki neoliberal dönüşümün ilk meyveleri, ‘Zengin olalım’, ‘Köşeyi dönelim’ zihniyetinin tohumları 1950’lerde atıldı.
Uluslararası jeopolitikte açıkça Amerikan emperyalizminin bir tarafında bir ordu olarak kurgulanıyor. Ekonomik ilişkilerde IMF kurulacak. ABD, uluslararası alanda uluslararası bir finans ve para birimine ihtiyaç olduğunu görüyor ve bunu hiçbir ülkenin egemenliğine bırakmamamız gerekiyor. Uluslararası bir örgüt kuralım, IMF adı yani uluslararası parafon henüz oluşmadı. Sonra IMF’yi kuruyorlar. Türkiye bu fikre çok bağlı. 1944 ve 947’de konferanslar vardı. Türkiye IMF’nin ilk üyelerinden biri, beklenti Amerikan dolarının hakim olduğu bir dünyanın yanında medeniyet cephesinde olmamız ve bize ucuz kredilerin sağlanmasıdır. IMF.
Türkiye’ye yönelik ‘teknolojiye, üretime ihtiyacınız yok, ordunuzu küçük işletmelerde pazarlayın, tarım yapın, gerekli malları bizden alın’ dayatması Anadolu’nun kara ağlarının ideolojisiyle son derece uyumludur.
Büyük sanayilerde sanayi yatırımına ihtiyacınız yok, paranız var, satın alabilirsiniz. Satın almazsanız IMF size hemen kredi ve destek sağlayacak.
Türkiye talep deposuna dönüşüyor
Daha sonra kömür birliği olarak başlayan ve daha sonra Avrupa Birliği haline gelen Avrupa Ekonomik Topluluğu kuruldu.
Biz Yunanistan’ın peşindeyiz, onlar NATO’ya girmeye çalışıyorlar, biz NATO’ya girmeye çalışıyoruz, onlar Avrupa Birliği’ne girmeye çalışıyorlar. Neyin peşinde olduğumuz tam olarak belli değil.
Arzu Avrupalı olmak, Amerikalı olmak ve ucuz krediye sahip olmaktır. Avrupa’da doğal coğrafya yeniden şekillendi, sanayi yeniden devreye girdi, Avrupa sanayisi Almanya ve Fransa üzerinden ilerleyecek, Türkiye ucuz işgücüne ve tüketim deposuna, yani fazla talep deposuna sahip olacak. Böylece Avrupa’da yoğun bir verimlilikle üretilen mallar burada satılıyor.
Ancak 960 devrimi Türkiye’de yepyeni bir uyanışa neden olur. Milli sanayi yeniden gündeme geliyor. OECD içinde ve Avrupa aydınları arasında, neoliberal olarak adlandırılmayan, kontrolsüz piyasalar üzerinden değil, yol gösterici bir kalkınma planı çerçevesinde inşa edilecek bir strateji olan serbest ticaret düşüncesi hakim olmaya başlıyor.
Türkiye’nin rönesansı başlıyor
1960’lı yıllarda Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu. İlk 5 Yıllık Plan ile Türkiye’de popülizm ya da daha yaygın politik dille peronizm olarak adlandırılacak olan ithal ikameci sanayileşme geliştiriliyor ve yerli üretimi yerli tüketimle tasarlayacak ve sınırlandırarak bunun içinde plan yapacak bir sistem geliştiriliyor. Ulusal endüstrilerin ithalatı.
Bu, 1920’lerin ikinci yarısından İkinci Dünya Savaşı’na kadar olan dönemdekiyle hemen hemen aynı, ancak artık daha bilimsel, matematiksel, çağdaş ekonomik teori ve matematikteki ilerlemelerle daha somut hale geliyor. İlk 5 yıllık planlama çalışması muhtemelen Türkiye’nin rönesansıdır.
Son derece kapsayıcı, tüm insanları, sanayiciyi, tüccarı ve devleti kucaklayan bir rejimi kapitalizmin bir uygulaması olarak algılıyoruz. Öyle ki ticari burjuvazi bundan daha da faydalıdır.
Yurt dışından 100 dolara kot pantolon alıyorsunuz, ticari kiralar alıyorsunuz ki bu da milli gelirin yüzde 15’ine kadar çıkıyor. Yurt içinde binlerce liraya satabilirsiniz. Milli sanayici destekleniyor, Ford, Renault yerine yerli Anadol üretiliyor.
O zamanlar KİT’ler ne kambur ne de kara delikti…
Yerli sanayi Türkiye Petrolleri, Petrol Ofisi, Seka canlanıyor.
Sektör hiçbir milli sanayici tarafından korunmamakta, KİT’ler piyasada herhangi bir ithalat baskısı olmadan, istediği ürünü, istediği kalitede, istediği fiyata satabilme yeteneğine sahip, kamu iktisadi kuruluşları olarak tasarlanmaktadır. KİT’ler evet, vasıfsız. Evet, muhtemelen çok ağır. İstenilen kalitede değil ama her zaman ve ucuz. Devlet, özel sanayinin kullanımına sunulan kağıt, selüloz, demir-çelik, kömür ve petrol ürünlerini üretmektedir. Elbette büyük kayıplar yaşanıyor. Tabii ki istihdam çok fazla. Çok büyük bir iş gücü ama harika bir işlev görüyor. Nihai tüketim malları konusunda uzmanlaşmış özel sektör sanayicilerine her zaman ucuz ara girdi sağlamaktadır. O halde KİT’ler ne kambur ne de kara delik… Son derece değerli bir işlevi var. Ancak tarım branşından ayrıca ücret alınmaktadır. Gecekondu yerleşiminin önünü açıyor.
Türkiye’de Peronizm, Avrupa’nın merkezi kapitalist ülkesi olarak 1950’li ve 1960’lı yıllarda yaşadığı refahı kendi mütevazı koşulları altında yaşıyor.
Ancak bu ithal ikamesine sonsuza kadar devam edemezsiniz. Tek bir yerde giderek daha fazla yeni teknoloji var. Katma değeri yüksek yatırımların maliyeti daha yüksektir. Ağır sanayilerin geliştirilmesi gerekiyor ve bunların dövizi yok. Döviz kazanmamız lazım. Biliyorsunuz Sümerbank, kağıt fabrikaları, gıda ve şeker fabrikaları aracılığıyla birincil tüketim mallarını üretebiliyorsunuz ama artık makine teçhizat üretme aşaması, döviz girdisi, ithalat girdisi daha ağır ve bunları ülkede üretmek mümkün değil ve dolayısıyla 977 – 978 – 979 krizine sürükleniyoruz. Bu petrol krizidir. Daha da fazlasını tetikliyor. Aslında dünyanın her yerinde siz busunuz. Ekonominin çöktüğü bir döneme geliyoruz.
Bir yıllık ihracata eşit personel geliri
1971-73 devalüasyonları Türkiye’de ihracat patlamasına yol açtı. 1976 yılına geldiğimizde Türkiye’de çok büyük bir ihracat artışı yaşanıyor. Personelden yılda 2,5 milyar dolar döviz geliyor. Türkiye’nin toplam ihracatı 1981-1982 yılları arasında 2-2,5 milyar dolar civarındaydı. Hollanda, Almanya ve Avusturya’da yurt dışına giden ve çalışan işçiler, 1970’li yıllarda ülkeye aynı miktarda döviz getirdiler.
Bu beklenmedik bir döviz girişidir. İşçi dövizleri gibi Türkiye’nin ihracat gelir kalemini aşan bir büyüklüğe ulaşıyor. Elbette bu beklenmedik bir gelir. Hatırlarsınız 1975-76-77’den itibaren Necmettin Erbakan’ın ağır sanayi yatırımlarına, Süleyman Demirel’in büyük baraj yatırımlarına Türkiye bir anda finansman sağlamış, deyim yerindeyse mirasçı gibi para israf etmişti. Bu olumlu anlamda büyük bir kur şokudur. Olumsuz anlamda miras gibi çarçur ettik. Bunlar, herhangi bir planlama ve program olmadan, ülke içindeki ara temaslar ve endüstriyel temaslar planlanmadan, uluslararası sermayenin insafına terk edilmiş anıtlara dönüşüyor.
Türkiye ihracata yönelmiş ancak ihracata yönelik sanayileşmeyi başaramamış bir ülke.
1980’li yıllara gelindiğinde, uluslararası alanda gelişmekte olan pek çok ekonomide olduğu gibi Türkiye’de de taşeron kapitalizmi yaşanacak, krizler yaşanacaktı.
Türkiye bu yıllarda ihracata yöneldi ama ihracata yönelik sanayileşemeyen bir ekonomiydi. Bu çok paradoksal bir durum. Orta malları satın alıyoruz. Türkiye’de katma değeri düşük, ucuz emeğe dayalı bir biçimde üretim ve ihracat yapıyoruz. Türkiye’nin özgün sanayisi değil, dışa bağımlı bir sanayidir. SOE sistemi de tamamen devre dışı bırakıldı. Seka kağıt fabrikası bile… Selülozu kendisi üretmek yerine alıyor, demir cevherinin hammaddesini yurt dışından alalım. Petrol zaten yurt dışından geliyor ve Türkiye’nin tüm kritik ara mallarda dışa bağımlılığı adım adım geliştirildi.
Kambiyo rejimi serbestleştirildi
1989’da bu sistem tıkandı. Turgut Özal paniğe kapıldı. O dönemde Sovyet sistemi çöktü. Türkiye cumhuriyetlerinin ağabeyi ve bölgedeki küresel güç olmamız için finansal akışları serbest bırakan, yurt dışında sıcak paraya kolay erişim sağlayan 32 Ağustos 1989 tarihli kararla döviz rejimini serbest bıraktı.
Zaten Türkiye’de bankacılık sektörü ve finans sektörünün ne bir mevzuatı ne de BDDK örneği var. Rekabet Kurulu yeni kuruldu. Bu öyle bir özgürlüktür ki bizim döviz rejimimiz Fransa’ya göre daha da serbesttir. Yabancılar istedikleri kadar döviz, isterlerse Türk Lirası getirebilirler…
Bu durum liberal bir proje olarak sunuldu ama Türkiye’ye çok sıcak para geliyor. Bir iki hafta yüksek faizden yararlanıp yurt dışına çıkıyor. Tekrar gelir, tekrar çıkar. Artık bağımsız bir para politikası ve enflasyonla mücadele politikası izlemek mümkün değil. 1993 yılı sonunda bu sistem çöktü. 1994 krizine girdik. Dediğim gibi bu sistem Türkiye’ye özgü değil. Dünyanın her yerinde spekülatif finans sektörünün üretim hesaplamalarını altüst eden, dünyanın kıt tasarruflarını çarçur eden bir kumarhane kapitalizmi yaşandı.
IMF’nin rolünün bu sabit döviz kuru rejimlerini korumak olduğu ortaya çıktı. Enflasyon hedeflemesi, öngörülebilir kredibilite, şeffaflık… Bütün bunlar dünya ekonomi literatürüne yepyeni terimler olarak eklendi.
1997’de dünya Asya’da çıldırdı. Asya krizi, tabiri caizse, 1994’teki Türkiye krizi veya 1994-98’deki Meksika krizi, Brezilya, Rusya ve son olarak 2001’deki Arjantin ve Türkiye krizinin aynısıdır. Krizler birbiri ardına ortaya çıkmaya başladı.
1997 krizi ve Asya krizinin ardından IMF’nin itibarı tüm dünyada sarsıldı.
Joseph Stiglitz, IMF’yi son derece sert bir şekilde eleştiren iki sayfalık bir mektup bile yazdı. IMF uzmanlarını, çalıştıkları ekonomilerin gece kulüplerini, restoranlarını o ekonomilerden daha iyi bilen kişiler olarak değerlendirdi ve kalıplaşmış raporlar yazdı.
IMF özel programla Ankara’ya yerleşti
IMF’nin prestiji ciddi biçimde sarsıldı. İyi bir öğrenciye ve bir başarı hikayesine ihtiyacı vardı. Türkiye’nin zayıf koalisyon hükümetleri ve 1990’lı yıllar boyunca yüksek enflasyonu. Asya krizden olumsuz etkilendi ve 1994 krizini yaşayan Türkiye, 1998 yılında IMF’ye büyük bir rol model oldu.
Dolayısıyla bu tarihin altını yeterince çizemediğinizi düşünüyorum. Türkiye IMF ile çok özel bir anlaşma yaptı. Sterf monitörünün programı yakın izleme anlaşması olarak Türkçeye çevrildi. Rastgele program yok, bekleme yok. Bu programın ötesinde bir birliktir. Ankara’da ofis açıldı. IMF artık buradan yakından takip edecek. Adından da anlaşılacağı gibi çerçeve anlaşmasına dayalı yıllık raporlar Türkiye’yi anlatacak. Bütçe görüşmelerini yakından takip edecek. O dönemde henüz orta vadeli programlarımız yoktu ama DPT halen 5 yıllık planlarını açıklıyor, bunları denetleyecek, raporlayacak ve rapor sonunda görüş verecek. Bu görüş o kadar değerli ki, uluslararası finans camiasının Türkiye’nin notu belli olacak.
Bu ne anlama gelir? Nedir bu bütçe açığı? Cari açığımız nasıl karşılanıyor? Yeterli Merkez Bankası rezervi var mı? Memur maaşları nasıl gidiyor? Bütçe içindeki sosyal maliyet programlarının boyutu nedir, ne değildir? Artık tamamen uluslararası mali sermayenin çıkarlarına ve mantığına tabidir.
Faiz dışında herhangi bir açığınız olmayacak. Bu bütçe ne anlama geliyor? Toplumsal yatırımlar, eğitim, sağlık gibi alanlara para harcanmayacak. Para şu ana kadar alınan borçların faizi olarak ödenecek. Bunun dışında 2001 krizi sonrası faiz dışı fazlayı ve hatta bu olağanüstü büyüklüğü hatırlayacaksınız. Milli gelirimiz yüzde 6,5 faiz dışı fazla verecek. Sağlam bir bütçe olacak. Devlet bütçesi artık şirket bütçesi gibi değil. Yani devlet bütçesi, sosyal politika ve eğitim, sağlık, toplumsal dayanışma, ulaşım alanı ve sosyal hizmetler üretmeye yönelik bir harekettir. Ancak bunlar yeni küreselleşme dalgasına giren olaylardır.
Sosyal alanlar birer birer kamusal mal olmaktan çıktı. Bir meta haline geldi. Eğitim alacak parası olanlar da, sağlık hizmetlerinden yararlanacak parası olmayanlar da küresel sistemin dışında kalacak ve sosyal dışlanmaya itilecekler.
IMF programı harfiyen uygulandı, 2001 krizi çıktı
1998 yılında IMF ile birlikte attığımız adım bu açıdan çok değerlidir. 2000 yılında IMF Türkiye’ye bambaşka bir program bıraktı. Biliyorsunuz, hep diyoruz ki, IMF geliyor. Vahiy, açık olduğu gibi, IMF’nin reçetesidir. Üzerine yepyeni bir şey tasarladı. Döviz kurları sabitlendi, sonra artış hızı sabitlendi. Döviz kuruna dayalı enflasyonla mücadele programı. Mantık şu ki 2000 Ocak’ta başlayacak. 2000’den Haziran 2002’ye kadar 2,5 yıl boyunca döviz kurunun gün be gün ne olacağı belli.
Şimdi tasarım yanılgısı, döviz kurunu sabitlemiş olmanızdır. Sermaye hareketleri serbest, o kadar serbest ki, 1989 koşullarında bankalar sabit kurdan döviz alıyor. Hazineye yüksek faizle şirketlere veriyorlar. Muazzam bir döviz bolluğu, muazzam bir güven, muazzam bir çalışma.
Bu bir başarı: Enflasyon düştü ama çok büyük bir dış ticaret açığı var. İthalat ucuz dövizden yapılıyor. İşte Türkiye’de muhteşem bir lale dönemi yaşamı. Kriz, bu tasarım hatası nedeniyle ve bu programı harfiyen uyguladığımız için ortaya çıktı.
Yüzde 5’lik enflasyon hedefi ilk kez 2001’de açıklandı
Kasım krizinin ardından Şubat krizi geldi. 2001 IMF heyeti geldi. Kemal Derviş geldi. Güçlü ekonomi için küçük program yayınlandı, işte hedefler dediler. Dediğim gibi IMF’nin yıllık raporları yayınlanıyor. Haziran 2000’de yayınladığı yıllık raporunda Türkiye ekonomisinin 2001’den 2005’e projeksiyonunu sundu. Enflasyon yüzde 60, yüzde 70’e çıktı, yüzde 20, yüzde 8 ve yüzde 5’e düşecek. İlk kez yüzde 5 enflasyondan bahsedildi. Bugün bu yüzde 5’lik hedefin nereden geldiğini merak ediyorsanız kaynağı orta vadeli programdır.
Yüzde 5 büyüyen Cumhuriyet, tarihi boyunca aslında yüzde 4,4 virgül sekiz büyüdü. Büyüme hızımız düşük enflasyonlu ama yüksek reel faizli bir ekonomi olacak. O bakımdan Ankara’daki hocalarım ve meslektaşlarım ve İstanbul’daki birçok arkadaşımla birlikte güçlü ekonomiye geçiş programını yürütüyoruz. “Bu, finansal sermayenin krizden çıkış programıdır” dedi.
Sonrasında Türkiye gerçekten yüksek reel faizler sunarak bu lale sezonunu bir kez daha yaşadı. 2005, 2006, 2007 yılları, meşhur cari açığın genişlediği Türkiye’dir. Hızlı büyüme, çok hızlı yüksek cari açık ve görece düşük enflasyon dönemi yaşadık. Gri ılımlılık dediler. Bu dönemin tipik özelliği neydi? Karikatür yapıyorum. Çin, Hindistan, Vietnam, Kore mal üretiyor. Amerika para üretiyor, finans üretiyor. Amerika büyük bir dış ticaret açığı veriyor. Para basılarak ucuz dolarlarla finanse ediliyor. Herkes Amerikan doları karşısında ceketinin düğmelerini ilikliyor. Herkes rezerv biriktirmeye çalışıyor. Herkes dolar sağlamaya çalışıyor. Çin, ucuz iş gücü sayesinde dünyayı ucuz mallarla dolduruyor ve bunun sonucunda tüm dünyada enflasyon düşüyor. Dolar dünyanın her yerinde bollaştı. Bu nedenle tüm dünyada faiz oranları düştü. Bu parayı Türkiye’de nispeten yüksek faiz ödeyerek kendine çekti. Gelişmekte olan bir piyasa ekonomisi haline geldi. Yani, söylendiği gibi, yüksek faiz ödeyerek, yüksek dış ticaret açığına yol açarak.
Yeni bir IMF programına gerek yok çünkü IMF zaten burada.
2009’da dünya bir kez daha çıldırdı. Türev araçlar, türev araçlar, dünya ekonomisi finansal çorbaya, çorbaya dönüştü. Nitelikli ve niteliksiz kağıtların özenle harmanlandığı bir yerden “çıplak kral” sözü fısıldandığında küresel finans sistemi çöker.
Günümüze getirirsek, dünyada 2009 sonrası yaşanan büyük sakinlik döneminde Türkiye, IMF ve Avrupa Birliği’nin çıkarları açısından her şey sakin. Faizler düşük, kârlar düşük, fiyatlar düşük, yatırımlar düşük. düşük, büyüme düşük, verimlilik artışları düşük ve harekete geçilemiyor.
Türkiye’de de büyümemiz gerekiyor. IMF’ye dair net bir resmi duruş var: IMF’ye kalan borçlarımızı da ödedik. Türkiye’yi boğan, Türkiye halkının aleyhine çalışan IMF’nin Türkiye’de yeri yok. Biz bu imajın altına giriyoruz ama dediğim gibi IMF zaten Ankara’da çalışmalarını sürdürüyor. Yani IMF Türkiye’de. Bunun dışında stand-by yapmamıza gerek yok.
Planlı bir kalkınma modeline ihtiyaç var
Önemli olan Türkiye’nin kendi milli sanayi tarafı, milli derken dış dünyaya kapalı demek istemiyorum, giriş çıkış bağlantıları Türkiye içinde tasarlanıyor. Bütünlük sağlayan, coğrafi olarak İstanbul’un doğusuna, Eskişehir ve Ankara’ya sanayinin, sosyal hizmetlerin taşındığı yeni mükemmeliyet merkezlerinin kurulmasını gerektiren planlı bir kalkınma modeline ihtiyacımız var. Şimdi yepyeni teknolojilerle, organik tarımla, yeşil dönüşümle, yeşil sanayilerle, 1960’ların Türkiye’sini yaratmanın elbette bir anlamı yok. Konferans turizmi sanayiye dönüştü ve devletin mutlaka öncü rol oynayacağı, devletin artık süt ve kumaş üretmeyeceği, bu tür takıntılardan kurtulup devletin ihtiyacı olanı üreteceği planlı bir kalkınma modeline ihtiyacımız var. üretmek için. Maalesef bu konuda bir irade yok. Birsel, Kuruç Hoca ve arkadaşları Ankara’da 21. Planlama diye çok değerli çalışmalar yapıyorlar. Bu fikri yaygınlaştırmaya çalışıyorlar. Emeklerinden dolayı kendilerine teşekkür ederek konuşmamı sonlandırayım.
Cumhuriyet kurulduğunda arzu edilen ekonominin tam tersi bir yerdeyiz.
Cumhuriyeti kuran takımların hayallerinin tam tersi bir spektrumda olduğumuzu düşünüyorum. Devletler şirketler gibi yönetilir. Kâr ettiğimiz yerde üreteceğiz. Üretilmesini sağlayacağız. Bunu kolaylaştıracağız. Boşa harcanan parçalardan da ortaya çıkacağız. Ucuza ithal edebiliyorsak ucuza ithal ederiz. Değerli bir fiyata satabilsek bile ihraç edeceğiz. Şimdi bunlar çok makul kavramlar gibi görünüyor. Ama şunu unutmayalım. Kalkınma, adından da anlaşılacağı gibi statik bir olgu değil, uluslararası iş sektöründe yeni bir sıçrama yapmak, yeni bir noktaya gelmek diye düşünüyorum ve kalkınma kelimesi özünde, ürettiğiniz şeyleri üretebilmek ve tüketebilmek anlamına geliyor. bugün kalkınma kelimesinin ardındaki ekonomik tanımı üretemiyor. Bugün üretmediğiniz şeyleri üretip ithal etmeye devam edeceğinizi söylediğinizde kalkınmaya son vermiş oluyorsunuz. Yani tanım gereği burası bir bağımlılık okuludur.
Uluslararası ticarette aynı anda bir sanayileşme stratejisi yürütmek, dünyaya kapanmak, her şeyi kendi içinde üretmek değil, belli stratejik hedefler doğrultusunda belli sanayilerin devlet eliyle geliştirilmesine öncülük etmek ve teşvik etmektir. Daha sonra girişimcileri cezbederek ve yeni sektörleri gündeme getirerek çokça örnek aldığımız Kore modeli, bu dinamik tasarımın sonucunda ortaya çıkan, karikatürize edilmiş, kusurlarıyla ve erdemleriyle bir modeldir.
Şu da var, uluslararası ekonomide hep söylenir. Fikirler, kurumlar, kültür ve sosyal davranışlar kolaylıkla ithal edilen kavramlar değildir. Kendi koşullarımızla karşılaştırıldığında 1930’lu ve 1960’lı yılların tasarımı bir daha aynı olmayacak ama 2020’li ve 2030’lu yılların Türkiye’sinde bu anlayışın hakim olması gerekiyor. Yurt dışına kapanmayı, kendimizi kapatmayı kastetmiyoruz ama stratejik sanayileşme adına stratejiyi ve ticareti Türk kaynaklarına dayalı bir sanayi olarak yeniden yapılandırmaktan bahsediyoruz.
Bunun piyasanın anlık finansal getiri hesaplamalarına, Borsa veya anlık rakamlar hesaplamalarına dayalı bir kavramsallaştırma olması mümkün değildir. Çünkü uzun vadeli bir tasarımdan bahsediyorsunuz. Genç cumhuriyette de bu anlayışın var olduğunu düşünüyorum. Yani bağımsızlık derken piyasa şartlarında çalışalım, ucuzunu ithal edelim, değerlisini satalım. O kadar kolay değil.
Çünkü kalkınma ideolojisini sezdiler. Kendi araçlarını, kurumlarını oluşturmaya çalıştılar, iç ve dış konjonktürün elverdiği ölçüde, biz de o kadar ilerledik.
